ગુજરાત એક્સક્લૂઝિવ: ગુજરાત ચૂંટણી પ્રચારમાં ભાજપા વિભિન્ન યોજનાઓના બજેટ અને લાભાર્થિઓ વગરેરે ના ભારે-ભરખમ આંકડાઓ બતાવી રહ્યાં છે પરંતુ તે જણાવવામાં આવતું નથી કે ગ્રામીણ ગુજરાતમાં ગ્રાઉન્ડ સ્તર પર પ્રાથમિક સુવિધાઓ અને ઈન્ફાસ્ટ્રક્ચરની સ્થિતિ શું છે.
Advertisement
Advertisement
ગુજરાત મોડલ હેઠળ અનેક દાવાઓ અને જાહેરાતો સ્વાસ્થ્ય ક્ષેત્રમાં કરવામાં આવી રહી છે. 27 નવેમ્બર 2022ના દિવસે કેન્દ્રીય સૂચના અને પ્રસારણ મંત્રીએ એક પ્રેસ કોન્ફ્રન્સમાં સ્વસ્થ ગુજરાતની વાત કરી હતી. કહ્યું કે આયુષ્યમાન ભારત હેઠળ જન આરોગ્ય માટે હવે 5 લાખ રૂપિયા નહીં પરંતુ 10 લાખ રૂપિયા સુધીની સારવાર એકદમ ફ્રિમાં કરવામાં આવશે. કોઈને પણ પોતાના ખિસ્સામાંથી પૈસા ખર્ચવા પડશે નહીં.
અનુરાગ ઠાકૂર 10 લાખ રૂપિયા સુધીની સારવારની વાત કરી રહ્યાં છે પરંતુ તે જણાવી રહ્યાં નથી કે જે હોસ્પિટલોમાં સારવાર થવાની છે, ત્યાંની સ્થિતિ શું છે?
બે દાયકાથી પણ વધારે સમયથી ગુજરાતમાં ભાજપાનું શાસન છે. તેથી સારી રીતે તેમને જણાવવું જોઇએ કે સ્થિતિ શું છે. ભાજપા ગુજરાતમાં દાવાઓ કરી રહી છે કે, ભાજપાના સુશાસનમાં લોકોને શાનદાર સ્વાસ્થ્ય સેવાઓ મળી રહી છે. શું આ દાવાઓ સાચા છે? પ્રશ્ન ઉભા થાય છે કે સત્ય શું છે?
ઉલ્લેખનિય છે કે પર્પાપ્ત સ્વાસ્થ્ય માળખું, સ્ટાફ, નર્સ, ડોક્ટર, એએનએમ, જીએએનએમ, લેબોરેટ્રી, ટેકનિશિયન, મશીનરી, વિશેષજ્ઞ અને પ્રશાસનિક સ્ટાફ વગર સારી સારવાર ઉપલબ્ધ કરાવી શકાય નહીં. તો શું ગુજરાતના સબ-સેન્ટર, પીએચસી અને સીએચસીમાં આ બધી સુવિધાઓ છે? શું સ્વાસ્થ્ય પ્રાથમિક માળખાના માપદંડને અનુરૂપ શું છે અને તે પૂરતા છે? આવો તેના પર એક નજર ફેરવી લઈએ. ગુજરાત ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં સરકાર દ્વારા ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવતી સ્વાસ્થ્ય સેવાઓ કેવી છે, તે અંગેની આપણે જાણકારી મેળવશું.
ગુજરાતમાં મૂળભૂત આરોગ્યનું જર્જરિત ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર
સૌપ્રથમ આપણે જોઈએ કે ગુજરાતમાં પાયાની હેલ્થ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની શું હાલત છે. આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલયના 2021 ના અહેવાલ મુજબ, ગુજરાતમાં 9,162 પેટા કેન્દ્રો, 1477 પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રો અને 333 સામુદાયિક આરોગ્ય કેન્દ્રો છે.
ગુજરાતમાં 9,162 પેટા-કેન્દ્રોમાંથી માત્ર 5,956 પેટા-કેન્દ્રો પાસે સરકારી ઇમારતો છે. બાકીના 3,206 પેટા-કેન્દ્રો ભાડાની ઈમારતો અથવા પંચાયત અને અન્ય કોઈપણ સંસ્થા દ્વારા ભાડા વગેરે વિના આપવામાં આવેલી ઈમારતોમાં ચાલી રહ્યા છે.
ગુજરાતમાં 1,477 પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાંથી માત્ર 1,189 કેન્દ્રો પાસે સરકારી ઇમારતો છે. તેવી જ રીતે 333 સામુદાયિક કેન્દ્રોમાંથી માત્ર 293 સામુદાયિક કેન્દ્રો પાસે પોતાનું સરકારી મકાન છે.
27 વર્ષથી શાસન કરી રહેલી ભાજપ તમામ આરોગ્ય કેન્દ્રો માટે સરકારી ઈમારતો પણ બનાવી શકી નથી.
1,560 પેટા કેન્દ્રો એવા છે કે જ્યાં નિયમિત પાણી પુરવઠો નથી. 1,095 પેટા કેન્દ્રો એવા છે કે જ્યાં વીજ પુરવઠો નથી.
20% પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં પ્રસૂતિ માટે લેબર રૂમ નથી. 24% PHC એવા છે કે તેમની પાસે ચાર બેડ પણ નથી.
89% પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં ઓપરેશન થિયેટર નથી. બે પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં વીજળી નથી. 34માં નિયમિત પાણી પુરવઠો નથી.
12% પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં ટેલિફોન નથી. 24% CHC પાસે એક્સ-રે મશીનો નથી.
50% પેટા-કેન્દ્રો એવા છે કે જ્યાં પુરુષો અને સ્ત્રીઓ માટે અલગ-અલગ શૌચાલય નથી. 13% પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં મહિલા દર્દીઓ માટે અલગ શૌચાલય નથી
ડોકટરોની તીવ્ર અછત
સામુહિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં 333 સર્જનની જરૂરિયાત છે, પરંતુ માત્ર 134 જગ્યાઓ જ મંજૂર છે જેમાંથી 94 જગ્યાઓ ખાલી છે.
તેવી જ રીતે 333 પ્રસૂતિ નિષ્ણાત અને ગાયનેકોલોજિસ્ટની જરૂર છે, પરંતુ 100 જગ્યાઓ મંજૂર છે, જેમાંથી 56 જગ્યાઓ ખાલી છે.
સામુદાયિક કેન્દ્રોમાં 333 તબીબોની જરૂરિયાત છે પરંતુ 67 જગ્યાઓ મંજૂર છે જેમાંથી 48 જગ્યાઓ ખાલી છે.
333 બાળરોગ નિષ્ણાંતોની જરૂરિયાત છે, પરંતુ 65 જગ્યાઓ મંજૂર છે જેમાંથી 33 જગ્યાઓ ખાલી છે.
આરોગ્ય વિભાગના અહેવાલ મુજબ, ગુજરાતમાં સર્જન, પ્રસૂતિ અને સ્ત્રીરોગ નિષ્ણાત, ચિકિત્સક અને બાળરોગ નિષ્ણાંત વગેરે જેવા 1,332 નિષ્ણાત તબીબોની જરૂરિયાત છે, પરંતુ કુલ 366 મંજૂર જગ્યાઓ છે જેમાંથી 231 જગ્યાઓ ખાલી છે. એટલે કે 63% જગ્યાઓ ખાલી છે.
પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં તબીબોની 224 જગ્યાઓ ખાલી છે. 333 આંખના સર્જનની જરૂરિયાત છે પરંતુ માત્ર 32 જગ્યાઓ જ મંજૂર છે જેમાંથી 27 જગ્યાઓ ખાલી છે.
ભાજપ ગુજરાતીઓ સાથે સારો વ્યવહાર કરવાનો દાવો કરે છે. આ આરોગ્ય કેન્દ્રો પાસેથી તમે કેટલી સારી સારવારની અપેક્ષા રાખી શકો છો તે જાતે જ વિચારો. ગુજરાતમાં તાલુકા લેવલના નાના-મોટા શહેરોમાં મોટી સંખ્યામાં હોસ્પિટલો અને ડોક્ટરોનો મેળાવડાઓ થવા લાગ્યા છે. આ એક બાબત તેવી છે, જે દર્શાવે છે કે ગુજરાતમાં સરકારી હોસ્પિટલો માત્ર શોભાના ગાંઠિયા સમાન છે. આ હોસ્પિટલોમાં તેવા લોકો મજબૂરીમાં સારવાર લેવા જાય છે, જેઓ એકદમ ઓછામાં ઓછી ફિ પણ આપવા માટે સક્ષમ નથી.
નર્સ, ટેકનિશિયન, એએનએમ અને સપોર્ટ સ્ટાફની સ્થિતિ
ગુજરાતમાં ફિમેલ હેલ્થ વર્કર (ANM)ની 11,618 મંજૂર જગ્યાઓ છે, જેમાંથી માત્ર 10,023 જગ્યાઓ પર જ ભરતી કરવામાં આવી છે અને 1,595 જગ્યાઓ ખાલી છે.
તેવી જ રીતે ગુજરાતમાં 333 રેડિયોગ્રાફરની જરૂરત છે, પરંતુ માત્ર 26 જગ્યાઓ જ મંજૂર છે, જેમાંથી 18 જગ્યાઓ ખાલી છે. એટલે કે, ગુજરાતનું સમગ્ર પાયાની હેલ્થ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર માત્ર 8 રેડિયોગ્રાફર પર નિર્ભર છે.
ફાર્માસિસ્ટની 1,810 મંજૂર જગ્યાઓ છે જેમાંથી 184 જગ્યાઓ ખાલી છે.
લેબ ટેકનિશિયનની 125 જગ્યાઓ ખાલી છે. સ્ટાફ નર્સની 511 જગ્યાઓ ખાલી છે.
ગુજરાતના સબ-સેન્ટરોમાં મેલ હેલ્થ વર્કરની 879 જગ્યાઓ ખાલી છે. પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રોમાં આરોગ્ય સહાયકની 470 જગ્યાઓ ખાલી છે. 333 એનેસ્થેટિસ્ટની જરૂરિયાત છે પરંતુ માત્ર 48 જગ્યાઓ જ મંજૂર છે જેમાંથી 34 જગ્યાઓ ખાલી છે.
ઉપરોક્ત આંકડાઓ ગુજરાતના ગ્રામીણ અને મૂળભૂત આરોગ્ય માળખાના છે. જેના પર ગુજરાતના 19,033 ગામો નિર્ભર છે. ગુજરાતની અડધાથી વધુ વસ્તી એટલે કે 3,65,0600 ગ્રામજનો માટે આરોગ્યની ઉપરોક્ત વ્યવસ્થા ગુજરાતની ભાજપ સરકાર દ્વારા કરવામાં આવી છે.
ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં પાયાની સુવિધાઓની ઉપલબ્ધતા અને ગુણવત્તા સામાન્ય રીતે ચૂંટણી પ્રવચનમાંથી બાકાત રહે છે. જ્યારે આપણે ભૌગોલિક રીતે જોઈએ તો ગુજરાતનો 96.23% વિસ્તાર ગ્રામીણ છે.
20 વર્ષથી વધુ સમયથી શાસન કરવા છતાં ગુજરાતને મોડેલ તરીકે રજૂ કરનાર ભાજપ પાસે એક પણ આરોગ્ય કેન્દ્ર નથી જે તે મોડેલ તરીકે રજૂ કરી શકે.
નોંધઃ તમામ આંકડા આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલયના અહેવાલમાંથી લેવામાં આવ્યા છે. આ આંકડા 31 માર્ચ 2021 સુધીના છે.
Advertisement