રંગ પોતે પણ કેટલો જીવંત છે એ વાત રુબિ બ્રહ્મભટ્ટને સાંભળીએ ત્યારે ખ્યાલ આવે. એક પ્રાકૃતિક રંગ અનેક પ્રક્રિયાઓમાંથી પસાર થાય છે…તેના પર સૂર્યનો તડકો પડે છે…નદીના વહેણ પસાર થાય અને પછી તેના અસલ અંદાજમાં માનવ મનને પ્રફુલ્લિત કરી દે તેવી રીતે તે કેનવાસમાં ઉભરે છે.
રુબિ કહે છે કે “જો હવે સાવધાની નહીં રાખવામાં આવે તો આ દેશ તેના પારંપરિક પ્રાકૃતિક રંગો બનાવવાની સંપદા કાયમ માટે ખોઈ બેસશે. આમ પણ હિમાલય અને ઉત્તરીય રાજ્યોમાં અનેક રંગો બનાવવાની હથૌટી ગુમાવી ચૂક્યા છીએ. તે ચોપડીઓમાં અક્ષરોના સ્વરુપમાં છે પણ પ્રેક્ટિકલી લુપ્તપ્રાય છે. હું મારી પેઈન્ટિંગની શરુઆતની સફરમાં એવા ગુરુઓને મળી જેમણે મને ભારતીય પ્રાકૃતિક રંગોનો સાચો પરિચય કરાવ્યો. પથ્થર, ફુલો અને પ્લાન્ટ્સના બેઝ પર બનતા રંગોનો પરિચય કરાવ્યો. તુફાન રફાઈ જેવા ઉત્કૃષ્ઠ કલાકાર સાથે કામ કરવાનો મોકો મળ્યો. આજે એ સૌ મુરબ્બીઓનું સ્મરણ એટલા માટે વધારે થાય છે કે તેમની ધરોહરનું સાચું મૂલ્ય મારી પાસે એક ખજાનાની જેમ છે અને ભારતીય ડિઝાઈનરો, કારીગરો તેના સાચા ઉપયોગથી વંચિત છે.”
રુબિ રંગોના ઊંડાણમાં છેક માનવ સભ્યતાના મૂળ સુધીની વાત કરતા કહે છે કે, “પ્રાચીન માણસ હોમો સેપિયન્સ બોલતા તો પછી શીખ્યો પણ એ પહેલાં રંગો બનાવતા શીખી ગયો હતો અને એટલે જ સદીયો જુના ગુફા ચિત્રોમાં વિવિધ શૈલીઓ જોઈ શકાય છે.”
“કાશ્મીરથી લઈને દક્ષિણ ભારત સુધી વિવિધ ફુલો, છોડ, ફળ અને પથ્થરનો ઉપયોગ કરીને રંગો બનાવવાની વિવિધ પ્રણાલીઓ સાવ લુપ્તપ્રાય થઈ ગઈ. યુનેસ્કોએ ભારતના રંગોની ટ્રેડિશનમાં પણ જ્યોગ્રોફિકલ ઇન્ડેક્સ આપવાની જરુર છે.”
ભારતીય પ્રાકૃતિક રંગ પરંપરાની એક સુંદર વાત કરતાં કરતાં રુબિ કહે છે કે, “કાંગડા મિનિયેચરના રંગોની ફોર્મ્યુલા મને એકવાર તુર્કીમાંથી મળી હતી અને ત્યાંથી ખ્યાલ આવ્યો હતો કે જંગલી કેસરમાંથી બનતા આ રંગો ખરેખર તો ભારતની પ્રાચીન રેસિપીથી તુર્કીમાં વિકસ્યા હતા જેની આપણને ત્યાંથી ખબર પડે છે. કાશ્મીરમાં ફુલોના રંગો હોવાથી ત્યાં આછા રંગો છે પણ જેમ જેમ આપણે રાજસ્થાન આવીએ તેમ તેમ પથ્થરિયા રંગોનું પ્રમાણ જોવા મળે છે જે ડાર્ક છે. આપણા ગુજરાતમાં પણ મજીઠ, દાડમ, ગલગોટો, ઇન્ડિગો અને હરડેની પરંપરા આજે ક્યાંક ક્યાંક સચવાયેલી છે પરંતુ તે પૂર્ણ સ્વરુપમાં નથી. એક રંગના અનેક શેડ હોય અનેક પ્રોસેસ હોય અને તેના શેડ્સ અને કેટલોગ જે અમે તૈયાર કર્યો છે તે નેચરલ પ્રોસેસના આધારે કર્યો છે અને તેમાં અમે અનેક વર્ષો આપ્યા છે.”
રુબિના પેઈન્ટિંગ્સમાં નેરેટિવ એબસ્ટ્રેક છે, મહાભારતના સ્ત્રી પાત્રો છે. પેલેટમાં પડેલા રંગો જ્યારે સ્ટ્રોક બનીને કેનવાસ પર વિસ્તરે છે ત્યારે પ્રાકૃતિક રંગોની મહેક સાથે એક કથન પણ સર્જાય છે. રુબિ કવિતાઓ અને વાર્તાઓ લખે છે. જેમાં સંવેદનાઓ છે. રંગોની સફરની સાથે સાથે શબ્દોની સફર અને તેમાં પણ કેનવાસ બદલાય છે. રુબિના વ્યક્તિત્વમાં જે એક્સપ્રેશન છે તેના પર અજન્ટા ઇલોરાના બૌદ્ધ ચિત્રો અને ભીમબેટકાના પ્રાચીન નેચરલી ઓક્સાઈડ થયેલા ગુફા ચિત્રો છે.
રુબિ ગુફા ચિત્રોમાં વપરાયેલા રંગો વિશેની વાત કરતાં કહે છે કે “આ પૃથ્વી પર જેટલાં ખંડો છે તેમાં દરેક જગ્યાએ ગૂફા ચિત્રો છે અને તેમાં નેચરલ રંગો છે. સિન્થેટિક રંગોનો ઇતિહાસ તો દોઢસો વર્ષ જૂનો છે છતાં તેણે આપણી હજારો વર્ષો જુની પરંપરા પર એક ગ્રહણ લાવી દીધું છે. ભૂતાન જેવા દેશમાં નેચરલ ડાઈ માટેની સુંદર નાની નાની શાળાઓ ચાલે છે. ત્યાં વોલ્કેનોમાંથી ઇરપ્ટ થયેલા પથ્થરોમાંથી સુંદર રંગ બને છે. એ જ ખુબી કચ્છના કાળા ડુંગરમાંથી મળી આવતા પથ્થરમાં છે. આ પથ્થરમાંથી જ્યારે મેં ગાંધારીનું સુંદર પેઈન્ટિંગ કર્યું હતું ત્યારે મને એક અનોખો સંતોષ મળ્યો હતો. આજે જ્યારે કોરિયા જેવા દેશમાં પ્રાકૃતિક રંગોના વર્કશોપ માટે જાઉં છું ત્યારે ત્યાંના યુવાનોમાં આવી પરંપરાઓ વિશે જાણવાની વિશેષ તાલાવેલી છે. ભારતના યુવાઓમાં પણ આ વધુ પ્રમાણમાં લઈ જવાની જરુર છે. આ માટે ડિઝાઈન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ, એનજીઓ અને સરકારી સંસ્થાઓ એક સાથે આગળ આવે. ભારતમાં કાંગડા, મધુબની, બિશોલી, થંકા, ચંબા, બાગ, પહાડ, ઝડુપટ્ટા, કોવર અને સહારી ગૌંડ, પિથોરા, વાર્લી, સિક્કિમમાં બુદ્ધિસ્ટ સ્ક્રોલ, હિલ પેઈન્ટિંગ, મેવાત, રાજપુતાના જેવી વિવિધ રંગ બનાવાની શૈલીઓ હતી જેમાંથી થોડી પરંપરાઓને બાદ કરતા મોટા ભાગની લુપ્ત થઈ ગઈ છે. જ્યારે ટેક્સટાઈલમાં પગાડુ બંધુ, કલમકારી, કર્ણાટકમાં નવલગૌંડ, તમીલનાડુંમાં સુગાડી, બોંમકાઈ સારી, ડોંગરીયા સ્કાર્ફ, કાપ્રાગોંડા, મિઝોકુલ, રીડ મેક્સનું મણીપુરમાં , મધ્યપ્રદેશમાં બાગ પ્રિન્ટ થતી હતી, અરુણાચલ પ્રદેશમાં કાર્પેટ વિવિંગ, છત્તીસગઢમાં પણ કોટન વિવિંગ થતું, હિમાચલમાં ઉત્તર ભારતમાં તારચોક નામનો એક બુદ્ધિસ, પંજાબમાં ફુલકારી, પાંજાદરી થતી, રંગાવલી જેવી કલર અને ડિઝાઈન ટ્રેડિશન હતી જેના ક્યાંક ક્યાંક જૂજ રીતે જોવા મળે છે. ”
Advertisement
Advertisement
Advertisement