નવી દિલ્હી: કારવાં મેગેઝિને 2002ના ગુજરાત રમખાણો અંગે યુનાઇટેડ કિંગડમ (યુકે) સરકારની તપાસની એક નકલ મેળવી છે, જેનો ઉલ્લેખ તાજેતરમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી પર બનેલી બીબીસીની ડોક્યુમેન્ટરી ‘ઇન્ડિયાઃ ધ મોદી ક્વેશ્ચન’માં કરવામાં આવ્યો હતો. અહેવાલમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે હિંસા કરવાનું હિંદુ રાષ્ટ્રવાદી સંગઠન વિશ્વ હિંદુ પરિષદ દ્વારા “કદાચ મહિનાઓ અગાઉથી આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું”.
Advertisement
Advertisement
અહેવાલમાં કહેવામાં આવ્યું છે: ’27 ફેબ્રુઆરીએ ગોધરા ખાતે ટ્રેન પર થયેલા હુમલાએ એક બહાનું પૂરું પાડ્યું હતું. જો આવું ન થયું હોત તો બીજો કોઈ રસ્તો મળી ગયો હોત.
અહેવાલમાં પુરાવા ટાંકવામાં આવ્યા છે જે સૂચવે છે કે હિંસા પૂર્વયોજિત હતી: ‘પોલીસ સંપર્કોએ પુષ્ટિ કરી કે તોફાનીઓએ મુસ્લિમ ઘરો અને વ્યવસાયોને નિશાન બનાવવા માટે કોમ્પ્યુટરાઈઝ્ડ લિસ્ટનો ઉપયોગ કર્યો હતો. યાદીઓની ચોકસાઈ અને વિગત જેમાં લઘુમતી મુસ્લિમોની ભાગીદારી ધરાવતા વ્યવસાયોનો સમાવેશ થાય છે, તે સૂચવે છે કે તેઓ અગાઉથી તૈયાર કરવામાં આવી હતી.
ગુજરાત સરકાર તરફ આંગળી ચિંધતા અહેવાલમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે, “મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી સીધા જ જવાબદાર છે.”
રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે:
“VHP (વિશ્વ હિન્દૂ પરિષદ) અને તેના સાથીઓએ રાજ્ય સરકારના સમર્થન સાથે કામ કર્યું. રાજ્ય સરકાર દ્વારા દંડમુક્તિના વાતાવરણ વિના તેઓ આટલું નુકસાન કરી શક્યા ન હોત. આ માટે મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી સીધા જ જવાબદાર છે. તેમના કૃત્યો માત્ર રાજકીય લાભની સનકથી પ્રેરિત ન હતા. 1995માં ભાજપ સત્તામાં આવી ત્યારથી તેના હિંદુ રાષ્ટ્રવાદી એજન્ડાના આર્કિટેક્ટ તરીકે તે VHPની વિચારધારામાં માને છે.
અહેવાલમાં હિંસાના માપદંડ પર પણ ટિપ્પણી કરવામાં આવી છે અને મુસ્લિમ મહિલાઓના બળાત્કારમાં પોલીસની સંડોવણી તરફ નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, “વિશ્વસનીય માનવાધિકાર સંપર્કો પાસેથી મળેલી માહિતીના આધારે અંદાજે 2,000 લોકોના મોત નોંધાયા છે.હત્યાઓ સાથે ઘણા વિસ્તારોમાં મુસ્લિમ મહિલાઓ પર વ્યાપક અને પ્લાનિંગ સાથે બળાત્કાર કરવામાં આવ્યા હતા, જેમાં ઘણી વાર પોલીસ પણ સામેલ હતી’
અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે “પોલીસ સંપર્કો સ્વીકારે છે કે રાજ્ય સરકારના દબાણને કારણે તેમના પ્રતિભાવમાં અવરોધ આવ્યો.”
આ અહેવાલનું લખાણ નીચે મુજબ છે, સૂત્રોના રક્ષણ માટે કેટલાક નામો દૂર કરવામાં આવ્યા છે.
1. હિંસાનું સ્તર નોંધવામાં આવ્યું હતું તેના કરતા ઘણું વધારે હતું. ઓછામાં ઓછા 2,000 લોકો માર્યા ગયા. મુસ્લિમ મહિલાઓ પર વ્યાપક અને યોજનાપૂર્વક બળાત્કાર કરવામાં આવ્યા છે. 1,38,000 આંતરિક શરણાર્થીઓ હતા. હિંદુ અને મિશ્ર હિંદુ/મુસ્લિમ વિસ્તારોમાં તમામ મુસ્લિમ વ્યવસાયોને નિશાન બનાવીને નષ્ટ કરવામાં આવ્યા હતા.
2. હિંસા આયોજિત, સંભવતઃ પૂર્વયોજિત અને રાજકીય રીતે પ્રેરિત હતી. જેનો હેતુ હિંદુ વિસ્તારોને મુસ્લિમોથી મુક્ત કરવાનો હતો. VHP (હિન્દુ કટ્ટરવાદી સંગઠન)ના નેતૃત્વમાં અને રાજ્ય સરકારના આશ્રય હેઠળ. મોદી મુખ્યમંત્રી હોય ત્યાર સુધી સમાધાન અશક્ય છે.
3. [સંપાદિત] … ચાલુ હિંસાની અસરનું મૂલ્યાંકન કરવા 8-10 એપ્રિલના રોજ અમદાવાદ, ગુજરાતની મુલાકાત લીધી. તેમણે વિશાળ શ્રેણીના માનવ અધિકાર કાર્યકરો, સમુદાયના નેતાઓ (બંને સમુદાયોના), વરિષ્ઠ પોલીસ અધિકારીઓ સહિત ડિરેક્ટર જનરલ (હેડ કોન્સ્ટેબલ સમકક્ષ), રાજકારણીઓ, પત્રકારો અને વેપારી નેતાઓને મળ્યા. તેઓ રાજ્ય સરકારના પ્રતિનિધિઓને મળ્યા ન હતા.
વર્તમાન પરિસ્થિતિ
4. અમદાવાદ હવે શાંત છે. પરંતુ ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં છૂટાછવાયા હિંસા ચાલુ છે. 27 ફેબ્રુઆરીએ શરૂ થયેલી હિંસાનો ડર અત્યાર સુધી બતાવવામાં આવ્યો તેના કરતાં ઘણો વધારે હતો. સત્તાવાર આંકડાઓ (હાલમાં 840 મૃત્યુ) મૃત્યુની સંખ્યાને ખૂબ ઓછો આંકવામાં આવ્યો છે. તેઓ ગુમ થયેલ વ્યક્તિઓને અવગણે છે (જેને દસ વર્ષ સુધી મૃત્યુના આંકડામાં સમાવી શકાયા નથી). ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાંથી રિપોર્ટિંગ નબળું રહ્યું છે. એક અંદાજ, વિશ્વસનીય માનવાધિકાર સંપર્કોની માહિતીના આધારે, મૃત્યુઆંક 2,000 પાર મૂકે છે. કેટલાક માનવાધિકાર સંપર્કો અને સમુદાયના નેતાઓ અને અન્ય ચેનલો પર રિપોર્ટિંગ સૂચવે છે કે આંકડો વધારે હોઈ શકે છે.
5. હત્યાની સાથે-સાથે અનેક વિસ્તારોમાં વ્યાપક અને વ્યવસ્થિત (પ્લાનિંગ સાથે) રીતે મુસ્લિમ મહિલાઓ પર બળાત્કાર ગુજારવામાં આવ્યો હતો, ક્યારેક તો પોલીસ દ્વારા પણ. 1,38,000 લોકો વિસ્થાપિત થયા છે અને 70 શરણાર્થી શિબિરોમાં રહે છે. તેમાંથી 1,00,000 થી વધુ મુસ્લિમો છે.
6. મુસ્લિમ વ્યવસાયોને વ્યવસ્થિત રીતે નિશાન બનાવવામાં આવ્યા હતા. અસ્પૃશ્ય હિંદુ દુકાનોની હરોળ વચ્ચે વ્યક્તિગત મુસ્લિમ દુકાનોનો બળી ગયેલો કાટમાળ દેખાય છે. અધિક પોલીસ કમિશનર, અમદાવાદ (ડેપ્યુટી ચીફ કોન્સ્ટેબલ સમકક્ષ) એ અમને જણાવ્યું કે અમદાવાદના હિંદુ અને મિશ્ર વિસ્તારોમાં દરેક મુસ્લિમ વ્યવસાયની તોડફોડ કરવામાં આવી હતી.
હિંસાની પેટર્ન
7. ગુજરાત ઘણી વખત સાંપ્રદાયિક હિંસાનું સાક્ષી રહ્યું છે, ખાસ કરીને 1992 થી પરંતુ પોલીસ સહિત અમારા મોટાભાગના વાર્તાલાપકારોએ કહ્યું કે આ વખતે હિંસાની પેટર્ન અલગ છે. હિંસાનું નેતૃત્વ અન્ય હિંદુ કટ્ટરવાદી સંગઠનો સાથે વીએચપી દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. આ કદાચ મહિનાઓ પહેલા પૂર્વ આયોજિત હતું. પોલીસ સંપર્કોએ પુષ્ટિ કરી કે તોફાનીઓએ મુસ્લિમ ઘરો અને વ્યવસાયોને નિશાન બનાવવા માટે કોમ્પ્યુટરાઈઝ્ડ લિસ્ટનો ઉપયોગ કર્યો હતો. યાદીઓની ચોકસાઈ અને વિગત, જેમાં લઘુમતી મુસ્લિમોની ભાગીદારી ધરાવતા વ્યવસાયોનો સમાવેશ થાય છે, તે સૂચવે છે કે તે બધું જ અગાઉથી તૈયાર કરવામાં આવ્યું હતુ.
રાજ્ય સરકારની મિલીભગત
8. અમે પહેલાથી જ રાજ્ય સરકારની નિષ્ક્રિયતા (અગાઉની TUR) અંગે જાણ કરી છે. વધુમાં પ્રત્યક્ષદર્શીઓ જણાવે છે કે પ્રથમ દિવસે પાંચ રાજ્ય મંત્રીઓએ રમખાણોમાં ભાગ લીધો હતો. વિશ્વસનીય પત્રકારો અને માનવાધિકાર સંપર્કોએ પણ અમને જણાવ્યું છે કે ભાજપ (વડાપ્રધાન વાજપેયીની પાર્ટી)ના મુખ્ય પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ 27 ફેબ્રુઆરીની સાંજે વરિષ્ઠ પોલીસ અધિકારીઓને મળ્યા હતા અને તેમને રમખાણોમાં હસ્તક્ષેપ ન કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો. પોલીસ સંપર્કો આ મીટિંગને નકારે છે.
9. પરંતુ પોલીસ સંપર્કો સ્વીકારે છે કે રાજ્ય સરકારના દબાણને કારણે તેમના પ્રતિભાવમાં અવરોધ ઊભો થયો હતો. પોલીસ મહાનિર્દેશક ચક્રવતી પણ સ્વીકારે છે કે કેટલાક પોલીસકર્મીઓએ તોફાનોમાં ભાગ લીધો હોઈ શકે છે, જે પ્રત્યક્ષદર્શીઓના જણાવ્યા મુજબ ખુબ જ વ્યાપક હતો. પોલીસ દ્વારા માર્યા ગયેલા 130 લોકોમાંથી અડધા મુસ્લિમ હતા. પોલીસનું કહેવું છે કે તેમણે હિંસા સાથે જોડાયેલા 8,000 લોકોની ધરપકડ કરી છે. તેઓ હિન્દુ/મુસ્લિમનો અલગ આંકડો આપી શકતા નથી.
10. રાહત પ્રયાસો માટે સરકારનો પ્રતિભાવ ધીમો રહ્યો છે. શરણાર્થી શિબિરોની સ્થિતિ નબળી છે, જેમાં ખુબ જ ઓછી જગ્યા અને સ્વચ્છતા છે. ગયા અઠવાડિયે વડા પ્રધાન વાજપેયીની મુલાકાત પછી જ સરકારે શિબિરોમાં ખોરાક અને આશ્રય આપવાનું શરૂ કર્યું. તેના બદલે એનજીઓ કામ કરી રહી હતી. રાજ્ય સરકારની પ્રારંભિક વળતરની ઓફર ભેદભાવપૂર્ણ હતી: ગોધરા ટ્રેન હુમલાના પીડિતો (હિંદુ)ને રૂ. 2,00,000; અન્ય તમામ (મુખ્યત્વે મુસ્લિમ) પીડિતોને 1,00,000 રૂપિયા આપવાની રજૂઆત કરી હતી. પરંતુ હવે તેમને તમામ પીડિતોને સમાનરૂપે 50,000 રૂપિયાની ઓફર કરી છે. પરંતુ
રાજ્ય સરકાર દેવાદાર હોવાના કારણે વધુ વળતર નહીં આપે.
મીડિયાની ભૂમિકા
11. મોટા ભાગના ગુજરાતી ભાષાના પ્રેસે હિંસા ભડકાવવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. તેણે મુસ્લિમ વિરોધી લાગણીઓને વેગ આપતી ઝેરી અફવાઓ અને પ્રચાર પ્રકાશિત કરવાની કોઈ તક છોડી ન હતી.
ટિપ્પણી
12. હિંસાના ગુનેગારો, VHP અને અન્ય હિંદુ કટ્ટરપંથી જૂથોનો હેતુ મુસ્લિમોને હિંદુ અને મિશ્ર વિસ્તારોમાંથી સંપૂર્ણપણે સાફ કરવાનો હતો જેથી તેઓને એક સ્થાન સુધી સિમિત કરી શકાય. હિંસાના તેમના વ્યવસ્થિત અભિયાનમાં વંશીય સફાઇ અભિયાનની તમામ લાક્ષણિકતાઓ છે. 27 ફેબ્રુઆરીએ ગોધરામાં ટ્રેન પર થયેલા હુમલાને બહાનું બનાવ્યું હતું. જો આવું ન થયું હોત તો બીજું કોઈ બહાનું મળી ગયું હોત.
13. VHP અને તેના સાથીઓએ રાજ્ય સરકારના સમર્થન સાથે કામ કર્યું. રાજ્ય સરકાર દ્વારા દંડમુક્તિના વાતાવરણ વિના તેઓ આટલું નુકસાન કરી શક્યા ન હોત. આ માટે મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી સીધા જ જવાબદાર છે. તેમના કૃત્યો માત્ર રાજકીય લાભની સનકથી પ્રેરિત ન હતા. 1995માં ભાજપ સત્તામાં આવી ત્યારથી તેના હિંદુ રાષ્ટ્રવાદી એજન્ડાના આર્કિટેક્ટ તરીકે તે VHPની વિચારધારામાં માને છે.
14. VHPને સફળતા મળી શકે છે. કાયદો અને વ્યવસ્થા નિષ્ફળ ગઈ છે. પોલીસ કે ન્યાયતંત્ર પર ભરોસો નથી. જ્યાં સુધી મોદી સત્તામાં છે ત્યાં સુધી મુસ્લિમો અને અન્ય ઘણા લોકો ભયભીત અને અસુરક્ષિત રહેશે; હિંસાથી વિસ્થાપિત થયેલા લોકો તેમના ઘરે પાછા ફરતા અચકાશે; સમાધાન અશક્ય હશે; અને પ્રતિશોધની શક્યતા નકારી શકાતી નથી. જોકે, આજે તાજા સમાચાર એ છે કે વાજપેયી 12-14 માર્ચે ભાજપની બેઠક બાદ મોદીને હટાવી શકે છે.
15. MIFT સંભવિત પગલાં અંગે વિચારણા કરી રહી છે.
Advertisement